İşin aslı henüz çoklu dil destekleyen bir site çalışmam olmadı. Fakat bu konularda bilgi edinmek amacıyla “gettext” ile karşılaştığımda yöntemin pratikliği ve fonksiyonları karşısında tüm çalışmalarıma çoklu dil desteği ekleyesim geldi.
Genelde çalışmamızın sonlarına geldiğimizde ya da önce Türkçe halini yaptıktan sonra çoklu dil olaylarına bakarız diye düşünürdüm. Ama bu düşünceyle gettext’in bize sağladığı en büyük kolaylığı aksine bir zorluğa çevirmiş oluyoruz. İşte bu yüzden henüz sizinde ihtiyacınız olmasa bile bu yöntemle tanışmanız için paylaşma gereksinimi duydum.
Sadece kullanıma bir örnek göstermemiz gerekirse gayet basit ve işlere pek engel olmayacak bir tarzı olduğunu görebiliriz:
Bu fonksiyonu kullanırken her seferinde echo demekten de kurtulmak içinde dilerseniz WordPress’in yaptığı gibi sizde bir “_e()” fonksiyonu oluşturabilirsiniz.
Eğer bunları şimdiden denemeye başladıysanız ve böyle fonksiyonların olmadığına dair hatalar alıyorsanız, büyük ihtimalle denediğiniz sunucuda gettext eklentisi kurulu değildir. Bu konularda bilgiliyseniz şuradan kütüphaneye ulaşıp sunucunuza kurabilirsiniz, eğer bilginiz yoksa sunucu sağlayıcınızla irtibata geçerek bu eklentinin kurulmasını isteyebilirsiniz.
Şimdi ben misalen bir blogun anasayfasını göstereyim.
Biz projemizi bu tarzda hazırladıktan sonra bunların bir dil dosyası oluşturulması için son aşamalara doğru Poedit adlı programı yükleyip açıyoruz.
Poedit’te “Dosya > Yeni kataloğu oluştur“a basıyoruz. Burada çıkan forma genel olarak yaptığınız projenin adını, e-mail adresinizi ve hazırlayacağınız çevirinin hangi dile ait olacağını belirtiyorsunuz. Varsayılan olarak projemizi Türkçe yazdığımız için ben bu örnekte çalışmamızın İngilizce çevirisini yapacağım.
Bu formu doldurduktan sonra “Veri yolları” tabına gelip projemizin ana dizinini ekliyoruz. Benim örnek çalışma dosyam “/var/www/ornek” klasörü altında olduğu için burada bunu belirtiyorum. Bu sayede Poedit tüm projeyi tarıyarak çevrilecek metinleri bulup getiriyor ve dil dosyasını oluşturuyor.
Daha sonra “Anahtar kelimeler” tabından hangi fonksiyonları tarıyacağını belirtiyoruz. Varsayılan olarak “_” ve “gettext” eklidir, bunun dışında yukarıda belirttiğim gibi kendiniz bir “_e()” fonksiyonuda kullandıysanız buraya “_e” eklemeniz gerekecek.
Ve tamam dediğinizde .po dosyasının kaydedileceği yeri soruyor. Burada dosyayı kaydetmemiz gereken dizin önemli, temel olarak olması gereken yer şöyledir: “/diller/en_US/LC_MESSAGES/projemiz.po”
Bu örnekte ben İngilizce’ye çevireceğim için en_US klasörüne atıyorum. Eğer yapacağım çeviri Türkçe olsaydı tr_TR klasöründe olurdu. Diğer dillerin kodlarını merak ediyorsan şuradan bakabilirsin.
Kaydedilecek yeri de belirttikten sonra karşımıza “Güncelleme özeti” başlığı altında projemizde kullandığımız ve kataloğuna ekleyeceği metinleri gösterir. Burada da onay verdikten sonra artık çevirmeye başlayıp dil dosyamızı hazırlayabiliriz.
Bu ifadeden sonra örnek çalışmamıza baktığımızda projenin İngilizce’ye çevrilmiş halini görmüş oluruz.
Eğer herhangi bir hata almadığınız halde halen Türkçe görüyorsanız bunun sebebi “setlocale” ve “putenv” fonksiyonlarda belirttiğimiz dil kodunun sisteminize kurulu dillerin adının böyle olmadığından kaynaklanabilir. Özetle sisteminizde İngilizce dili “en_US.utf8” ya da “en” adında tanımlanmış olabilir. Bu nedenle dizin adlarını değiştirmeden kodlardan bu dil değerini “en_US.utf8, en_US, en” gibi şekillerde değiştirerek tekrar deneyin.
Eğer Linux kullanıyorsanız “locale -a” komutu ile sisteminizde tanımlanmış dilleri görebilirsiniz.
Tarzında bir yöntem uygulamak pek kullanışlı değil ve hatta diğer dillere çevrilirken gramer farklarından dolayı hatalı olabilir.
Bu olay içinde çok güzel bir yöntem mevcut, “printf” fonksiyonu sayesinde bir metnin içinde “%” işareti ile belirlediğimiz yerlere diğer parametrelerinde ifade ettiğimiz değerleri getirebiliyoruz.
Ekranda “Bu yazıya 12 adet yorum gönderilmiş” yazar. Eğer ekrana yazdırmak yerine sonucu döndürmesini istiyorsanız “sprintf” fonksiyonunu kullanabilirsiniz.
Bu fonksiyon sayesinde çeviride yapmak istediğimiz araya değişken ekleme olayını rahatlıkla yapabiliriz.
Bu cümlenin İngilizce çevirisinde şöyle diyerek yorum sayısını rahatlıkla istediğimiz yerde kullanabiliriz: “This post have %d comments”
“%” işaretinden sonra kullandığımız “d” harfi yerine gelecek değerin yazı, tamsayı, işaretli sayı vs. gibi olduğunu ifade etmeye yarıyor. Bu harfleri şuarada biçem parametresinin 6. maddesinde inceleyebilirsiniz.
Bu olay yukarıda gösterdiğim gibi yapılsa da bu şekilde kullanılması pek kullanışlı değil, yani bu olay içinde bir fonksiyona ihtiyacımız var. Bunu da “_e” fonksiyonu üzerinden yapıp göstereyim:
Bu fonksiyon ile “_e(‘Bu yazıya %d adet yorum yazılmış’, $yorum_sayisi)” dediğimizde sonuç olarak yapılacak işlem “printf(_(‘Bu yazıya %d adet yorum yazılmış’), $yorum_sayisi)” olacak. Ve eğer daha fazla parametre girmeye devam edersekte aynı şekilde onlarıda printf fonksiyonuna iletecektir.
Bu yöntem için “ngettext” fonksiyonunu kullanmamız gerekiyor, fakat istersen yukarıda hazırladığımız “_e” fonksiyonunu geliştirerek de bu yöntemi ekleyebilirsin. Espirisi gayet basit, birinci parametreye tekil, ikinci parametreye ise çoğul ifadede kullanılacak olan metin girilir ve son parametresine de metin içerisinde kullanılacak sayı değeri girilir. Eğer sayı 1 ise ilk ifade, birden büyük ise ikinci ifade kullanılır. Fakat yine içerisinde gerekli yere sayının yazılması için printf fonksiyonundan faydalanır.
Yalnız benim yukarıda hazırladığım örnekte varsayılanı Türkçe olan içeriğe İngilizce çeviri yaptık. Bu yöntemi doğru kullanabilmemiz için varsayılan dilimizin İngilizce olması gerekir. Çünkü Türkçe’de her iki tarafta aynı olacağı için İngilizce çevirisinde ayırt edemeyiz. Ama İngilizce’den Türkçe’ye çevirirken “%d comments” metnini de “%d yorum” şeklinde çevirebiliriz.
Genelde çalışmamızın sonlarına geldiğimizde ya da önce Türkçe halini yaptıktan sonra çoklu dil olaylarına bakarız diye düşünürdüm. Ama bu düşünceyle gettext’in bize sağladığı en büyük kolaylığı aksine bir zorluğa çevirmiş oluyoruz. İşte bu yüzden henüz sizinde ihtiyacınız olmasa bile bu yöntemle tanışmanız için paylaşma gereksinimi duydum.
Gettext fonksiyonu
Bu yöntemin adı ve kullanım fonksiyonu gettext diye geçse de “_()” bu şekilde alt tire fonksiyonu haliyle de kullanabiliyoruz, ki zaten tercih edilen kullanımı da budur. Çalışmamızda kullanacağımız her dinamik olmayan cümle ve terimleri bu fonksiyondan geçirmemiz gerekiyor. Dinamik olmayandan kastım ise örneğin bir yazı sayfasında o yazının içeriği ya da başlığı gibi şeyler bu çeviri olayına dahil olmamalı.Sadece kullanıma bir örnek göstermemiz gerekirse gayet basit ve işlere pek engel olmayacak bir tarzı olduğunu görebiliriz:
| 1 2 | <h2><?php echo _('Hoşgeldiniz') ?></h2> <p><?php echo _('Selam Dünya') ?></p> |
Bu fonksiyonu kullanırken her seferinde echo demekten de kurtulmak içinde dilerseniz WordPress’in yaptığı gibi sizde bir “_e()” fonksiyonu oluşturabilirsiniz.
| 1 2 3 | function _e($mesaj) { echo _($mesaj); } |
Eğer bunları şimdiden denemeye başladıysanız ve böyle fonksiyonların olmadığına dair hatalar alıyorsanız, büyük ihtimalle denediğiniz sunucuda gettext eklentisi kurulu değildir. Bu konularda bilgiliyseniz şuradan kütüphaneye ulaşıp sunucunuza kurabilirsiniz, eğer bilginiz yoksa sunucu sağlayıcınızla irtibata geçerek bu eklentinin kurulmasını isteyebilirsiniz.
Çevirinin yapılması ve dil dosyalarının hazırlanması
Başta bahsettiğim bu olayının en sevdiğim ve kullanmadan önce bilgi sahibi olunması gereken kısmı; projemizi hazırlarken yapmamız gereken tüm çevrilecek sabit yazıları “_()” ya da “_e()” fonksiyonuyla yazdırmamız. Varsayılan halinde çalışmaya hiç bir engeli olmadığı için bunu uygularken size herhangi bir rahatsızlık vermez.Şimdi ben misalen bir blogun anasayfasını göstereyim.
| 1 2 3 4 5 6 7 8 | <h2><?php echo $baslik ?></h2> <p> <?php echo _('Yazar') . ': ' . $yazar ?> - <?php echo _('Tarih') . ': ' . date('d.m.Y') ?> </p> <p><?php echo $icerik ?></p> <?php echo _('Yorumlar') ?> ... |
Biz projemizi bu tarzda hazırladıktan sonra bunların bir dil dosyası oluşturulması için son aşamalara doğru Poedit adlı programı yükleyip açıyoruz.
Poedit’te “Dosya > Yeni kataloğu oluştur“a basıyoruz. Burada çıkan forma genel olarak yaptığınız projenin adını, e-mail adresinizi ve hazırlayacağınız çevirinin hangi dile ait olacağını belirtiyorsunuz. Varsayılan olarak projemizi Türkçe yazdığımız için ben bu örnekte çalışmamızın İngilizce çevirisini yapacağım.
Kullanmayacak olsak bile öğrenmemizi önerdiğim kısım
İşte ilk açıklamamda kullanmadan önce bilmemizi önerdiğim kısım burasıydı. Eğer bu olayı genel olarak projeyi tamamladıktan sonra araştırıp keşfetsek bu güzel özellik için geç kalmış oluyoruz ve tüm projeyi baştan kendimiz tarayıp tüm metinlere “_()” fonksiyonu eklemek durumunda kalıyoruz.
Bu formu doldurduktan sonra “Veri yolları” tabına gelip projemizin ana dizinini ekliyoruz. Benim örnek çalışma dosyam “/var/www/ornek” klasörü altında olduğu için burada bunu belirtiyorum. Bu sayede Poedit tüm projeyi tarıyarak çevrilecek metinleri bulup getiriyor ve dil dosyasını oluşturuyor.
Daha sonra “Anahtar kelimeler” tabından hangi fonksiyonları tarıyacağını belirtiyoruz. Varsayılan olarak “_” ve “gettext” eklidir, bunun dışında yukarıda belirttiğim gibi kendiniz bir “_e()” fonksiyonuda kullandıysanız buraya “_e” eklemeniz gerekecek.
Ve tamam dediğinizde .po dosyasının kaydedileceği yeri soruyor. Burada dosyayı kaydetmemiz gereken dizin önemli, temel olarak olması gereken yer şöyledir: “/diller/en_US/LC_MESSAGES/projemiz.po”
Bu örnekte ben İngilizce’ye çevireceğim için en_US klasörüne atıyorum. Eğer yapacağım çeviri Türkçe olsaydı tr_TR klasöründe olurdu. Diğer dillerin kodlarını merak ediyorsan şuradan bakabilirsin.
Kaydedilecek yeri de belirttikten sonra karşımıza “Güncelleme özeti” başlığı altında projemizde kullandığımız ve kataloğuna ekleyeceği metinleri gösterir. Burada da onay verdikten sonra artık çevirmeye başlayıp dil dosyamızı hazırlayabiliriz.
Dilin belirlenmesi
Projemizi gettext ile hazırladık, sonrasında Poedit ile kataloğumuzu oluşturup çevirisini yaptık ve gerekli dizine yerleştirdik. Şimdi geldi projemize dili belirtmeye. Bunu ifade etmek için yaklaşık 6 satırlık bir ifadede bulunuyoruz:| 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 | <?php // dili belirtiyoruz $dil = 'en_US'; putenv('LC_ALL=' . $dil); setlocale(LC_ALL, $dil); // burada hangi kataloğumuzu kullanacağımızı // ve dil dosyaların hangi dizinde olduğunu // yani: /diller/en_US/LC_MESSAGES/projemiz.po $katalog = 'projemiz'; bindtextdomain($katalog, "./diller"); // burada da kataloğumuzun adını belirtiyoruz. textdomain($katalog); $baslik = 'Deneme başlık'; $yazar = 'Musa Avcı'; $icerik = 'Selam Dünya'; // ve devamında örnek sayfamız ... ?> <h2><?php echo $baslik ?></h2> <p> <?php echo _('Yazar') . ': ' . $yazar ?> - <?php echo _('Tarih') . ': ' . date('d.m.Y') ?> </p> <p><?php echo $icerik ?></p> <?php echo _('Yorumlar') ?> |
Bu ifadeden sonra örnek çalışmamıza baktığımızda projenin İngilizce’ye çevrilmiş halini görmüş oluruz.
Eğer herhangi bir hata almadığınız halde halen Türkçe görüyorsanız bunun sebebi “setlocale” ve “putenv” fonksiyonlarda belirttiğimiz dil kodunun sisteminize kurulu dillerin adının böyle olmadığından kaynaklanabilir. Özetle sisteminizde İngilizce dili “en_US.utf8” ya da “en” adında tanımlanmış olabilir. Bu nedenle dizin adlarını değiştirmeden kodlardan bu dil değerini “en_US.utf8, en_US, en” gibi şekillerde değiştirerek tekrar deneyin.
Eğer Linux kullanıyorsanız “locale -a” komutu ile sisteminizde tanımlanmış dilleri görebilirsiniz.
Çevirilerin arasına değişken veriler eklemek
Bu durumuda yine basit bir örnekle izah etmek gerekirse, “Bu yazıya 12 adet yorum gönderilmiş” gibi bir cümlenin çevirisini yapmak için:| 1 | echo _('Bu yazıya ') . $yorum_sayisi . _(' adet yorum gönderilmiş.'); |
Tarzında bir yöntem uygulamak pek kullanışlı değil ve hatta diğer dillere çevrilirken gramer farklarından dolayı hatalı olabilir.
Bu olay içinde çok güzel bir yöntem mevcut, “printf” fonksiyonu sayesinde bir metnin içinde “%” işareti ile belirlediğimiz yerlere diğer parametrelerinde ifade ettiğimiz değerleri getirebiliyoruz.
| 1 2 | $yorum_sayisi = 12; printf('Bu yazıya %d adet yorum gönderilmiş', $yorum_sayisi) |
Ekranda “Bu yazıya 12 adet yorum gönderilmiş” yazar. Eğer ekrana yazdırmak yerine sonucu döndürmesini istiyorsanız “sprintf” fonksiyonunu kullanabilirsiniz.
Bu fonksiyon sayesinde çeviride yapmak istediğimiz araya değişken ekleme olayını rahatlıkla yapabiliriz.
| 1 | printf(_('Bu yazıya %d adet yorum gönderilmiş'), $yorum_sayisi) |
Bu cümlenin İngilizce çevirisinde şöyle diyerek yorum sayısını rahatlıkla istediğimiz yerde kullanabiliriz: “This post have %d comments”
“%” işaretinden sonra kullandığımız “d” harfi yerine gelecek değerin yazı, tamsayı, işaretli sayı vs. gibi olduğunu ifade etmeye yarıyor. Bu harfleri şuarada biçem parametresinin 6. maddesinde inceleyebilirsiniz.
Bu olay yukarıda gösterdiğim gibi yapılsa da bu şekilde kullanılması pek kullanışlı değil, yani bu olay içinde bir fonksiyona ihtiyacımız var. Bunu da “_e” fonksiyonu üzerinden yapıp göstereyim:
| 1 2 3 4 5 6 7 8 9 | function _e() { // fonksiyona gönderilen parametreleri esnek bir yöntem ile alıyoruz $parametreler = func_get_args(); // ilk parametre çevrilecek metin olduğu için // _ fonksiyonu ile çevrilmiş hali ile değiştiriyoruz $parametreler[0] = _($parametreler[0]); // daha sonra printf fonksiyonunu manuel şekilde çağırıyoruz call_user_func_array('printf', $parametreler); } |
Bu fonksiyon ile “_e(‘Bu yazıya %d adet yorum yazılmış’, $yorum_sayisi)” dediğimizde sonuç olarak yapılacak işlem “printf(_(‘Bu yazıya %d adet yorum yazılmış’), $yorum_sayisi)” olacak. Ve eğer daha fazla parametre girmeye devam edersekte aynı şekilde onlarıda printf fonksiyonuna iletecektir.
Gettext ile plural (çoğul) ifadeler
Yukarıdaki örnekte diğer dillerde metin içerisine rahatlıkla yorum sayısı gibi değişken değerleri nasıl gösterileceğini “Bu yazıya %d adet yorum yazılmış” örneği ile verdim. Fakat İngilizce başta olmak üzere bazı dillerde tekil ya da çoğul şeyler farklı kelimelerle ifade ediliyor. Türkçe’de “1 Yorum” ile “10 Yorum” doğru olsa da İngilizce’de çoğul olduğunda “s” takısı alması gerekiyor, “1 Comment” ve “10 Comments” şeklinde.Bu yöntem için “ngettext” fonksiyonunu kullanmamız gerekiyor, fakat istersen yukarıda hazırladığımız “_e” fonksiyonunu geliştirerek de bu yöntemi ekleyebilirsin. Espirisi gayet basit, birinci parametreye tekil, ikinci parametreye ise çoğul ifadede kullanılacak olan metin girilir ve son parametresine de metin içerisinde kullanılacak sayı değeri girilir. Eğer sayı 1 ise ilk ifade, birden büyük ise ikinci ifade kullanılır. Fakat yine içerisinde gerekli yere sayının yazılması için printf fonksiyonundan faydalanır.
| 1 2 | printf(ngettext("%d comment", "%d comments", 1), 1); // 1 comment printf(ngettext("%d comment", "%d comments", 2), 2); // 2 comments |
Yalnız benim yukarıda hazırladığım örnekte varsayılanı Türkçe olan içeriğe İngilizce çeviri yaptık. Bu yöntemi doğru kullanabilmemiz için varsayılan dilimizin İngilizce olması gerekir. Çünkü Türkçe’de her iki tarafta aynı olacağı için İngilizce çevirisinde ayırt edemeyiz. Ama İngilizce’den Türkçe’ye çevirirken “%d comments” metnini de “%d yorum” şeklinde çevirebiliriz.
